Aggregate Demand & Aggregate Supply (AD&AS)

Fiyatlar genel düzeyinin ekonomideki toplam arz ve toplam talep tarafından nasıl belirlendiğini ve aralarındaki ilişkiyi inceleyelim. Bu konu, ekonomi biliminin temel taşlarından biridir ve kavramları anlamak, ekonomik dalgalanmaları ve politikaları daha iyi yorumlamamızı sağlar.

Toplam Talep (Aggregate Demand - AD)

Toplam talep, ekonomideki tüm mal ve hizmetlere olan toplam talebi ifade eder. Tek bir ürüne olan talep yerine, tüm ürünlere olan talebi dikkate alırız. Toplam talep, ekonomideki toplam harcamalarla eşdeğerdir ve şu bileşenlerden oluşur:

Tüketim Harcamaları (C)
Yatırım Harcamaları (I)
Devlet Harcamaları (G)
Net İhracat (NX)

Dolayısıyla, toplam talep şu şekilde formüle edilir:

AD = C + I + G + NX

Bu formül, ekonomideki tüm harcamaların toplamını temsil eder.

Toplam Arz (Aggregate Supply - AS)

Toplam arz ise, ekonomide üretilen tüm mal ve hizmetlerin toplamını ifade eder. Bu, ekonominin üretim kapasitesini ve kaynaklarının verimliliğini yansıtır. Toplam arz, kısa ve uzun dönemde farklı şekillerde analiz edilir.

Fiyat Düzeyi ve Toplam Arz-Talep İlişkisi

Fiyatlar genel düzeyi ( $P$ ), ekonomideki tüm ürünlerin ortalama fiyatını temsil eder. Fiyat düzeyini ve toplam üretim miktarını ( $Q$ ) belirleyen temel unsurlar, toplam talep ( $AD$ ) ve toplam arz ( $AS$ ) eğrilerinin kesişimidir.

Grafiksel Anlatım

Yatay Eksen ( $Q$ ): Toplam üretim miktarı veya Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GDP)
Dikey Eksen ( $P$ ): Fiyatlar genel düzeyi

Toplam talep eğrisi ( $AD$ ), negatif eğimlidir; yani fiyatlar arttıkça toplam talep azalır. Toplam arz eğrisi ( $AS$ ) ise kısa dönemde pozitif eğimlidir, çünkü fiyatlar arttıkça firmalar daha fazla üretim yapmayı teşvik eder.

Kısa Dönem ve Uzun Dönem Analizi

Kısa Dönem (Short Run)

Kısa dönemde, ekonomide geçici dalgalanmalar ve ani değişimler mevcuttur. Toplam arz eğrisi ( $SRAS$ ), pozitif eğimlidir. Fiyatlar arttıkça üretim miktarı da artar, çünkü üreticiler daha fazla kar elde etme fırsatı görür.

Uzun Dönem (Long Run)

Uzun dönemde, ekonomideki geçici dalgalanmalar dengeye oturur. Toplam arz eğrisi ( $LRAS$ ), dikeydir ve ekonominin potansiyel üretim düzeyini veya doğal üretim düzeyini ( $Q^*$ ) temsil eder. Uzun dönemde üretim miktarı, fiyatlardan bağımsızdır ve ekonominin sahip olduğu kaynaklara dayanır.

Fiyatlar ve Üretim Düzeyinin Belirlenmesi

Denge Noktası

Toplam arz ve toplam talep eğrilerinin kesiştiği nokta, ekonomideki denge fiyat düzeyini ( $P_E$ ) ve denge üretim miktarını ( $Q_E$ ) belirler.

Eğer $AD$ artarsa: Talep eğrisi sağa kayar, denge fiyat düzeyi ve üretim miktarı artar. Bu durumda enflasyon yükselir ve ekonomi canlanır.
Eğer $AD$ azalırsa: Talep eğrisi sola kayar, denge fiyat düzeyi ve üretim miktarı düşer. Bu durumda enflasyon düşer ve ekonomi durgunlaşır.

Ekonomide Dalgalanmalar: Boom ve Resesyon

Boom (Ekonomik Canlanma): Mevcut üretim düzeyi ( $Q$ ), potansiyel üretim düzeyinin ( $Q^*$ ) üzerindedir. Ekonomi aşırı ısınmıştır ve enflasyonist baskılar oluşur.
Resesyon (Ekonomik Durgunluk): Mevcut üretim düzeyi ( $Q$ ), potansiyel üretim düzeyinin ( $Q^*$ ) altındadır. Ekonomide işsizlik artar ve deflasyonist baskılar görülebilir.

Örnek Uygulama

Aşağıdaki durumlardan hangisinin hangi grafiğe karşılık geldiğini eşleştirelim:

Ekonomi Uzun Dönem Dengesinde: $AD$ ve $SRAS$ eğrilerinin kesişim noktası, $LRAS$ eğrisi üzerinde ise ekonomi uzun dönem dengesindedir. Üretim miktarı, potansiyel üretim düzeyine eşittir ( $Q = Q^*$ ).
Ekonomi Boom Durumunda: $AD$ ve $SRAS$ eğrilerinin kesişim noktası, $LRAS$ eğrisinin sağında ise ekonomi boom içerisindedir. Üretim miktarı, potansiyel üretim düzeyinin üzerindedir ( $Q > Q^*$ ).
Ekonomi Resesyonda: $AD$ ve $SRAS$ eğrilerinin kesişim noktası, $LRAS$ eğrisinin solunda ise ekonomi resesyondadır. Üretim miktarı, potansiyel üretim düzeyinin altındadır ( $Q < Q^*$ ).

Kısa Dönemden Uzun Döneme Geçiş

Ekonomide geçici dalgalanmalar zamanla düzelir ve ekonomi uzun dönemde potansiyel üretim düzeyine geri döner. Bu süreçte:

Boom Durumunda: Talep azaltıcı politikalar uygulanabilir, enflasyon kontrol altına alınır.
Resesyonda: Talep artırıcı politikalarla üretim teşvik edilir, işsizlik azaltılır.

Sonuç

Toplam arz ve toplam talep analizi, ekonomideki fiyatlar genel düzeyi ve üretim miktarının nasıl belirlendiğini anlamamızı sağlar. Kısa dönemde fiyatlar ve üretim miktarı dalgalanmalar gösterse de, uzun dönemde ekonomi potansiyel üretim düzeyine ulaşır. Bu kavramları etkili bir şekilde kullanarak ekonomik politikaları ve piyasadaki değişimleri daha iyi yorumlayabiliriz.