Capital Budgeting & Free Cash Flow

Kurumsal finansmanın önemli bir parçası olan Capital Budgeting (Sermaye Bütçelemesi), firmaların uzun vadeli yatırım kararlarını değerlendirirken kullandığı yöntemleri kapsar. Bu kararlar genellikle yeni bir makine alımı, fabrika kurulumu gibi büyük projeleri içerir. Bu makalede, bir projenin firma açısından kabul edilebilir olup olmadığını anlamak için kullanılan temel kriterleri öğreneceğiz.

Net Present Value (NPV - Net Bugünkü Değer)

Net Present Value, bir projenin gelecekte sağlayacağı nakit akışlarının (cash flow) bugünkü değerlerinin toplamından, başlangıçtaki yatırım tutarının çıkarılmasıyla elde edilir. NPV, bir projenin firmanın değerine ne kadar katkı sağlayacağını gösterir.

Örnek olarak, bir projenin aşağıdaki gibi nakit akışlarına sahip olduğunu düşünelim:

| Yıl | Nakit Akışı ($) | |-----|----------------| | 0 | (-500) | | 1 | (75) | | 2 | (100) | | 3 | (150) | | 4 | (175) | | 5 | (100) |

Burada, (0). yılda (-$500) tutarında başlangıç yatırımı yapıyoruz (Initial Investment). Gelecek yıllarda ise projeden elde edeceğimiz nakit akışları belirtilmiş. İskonto oranımız (discount rate) (r = 10%).

NPV Hesaplaması

NPV'yi hesaplamak için her bir nakit akışının bugünkü değerini buluruz:

[ \begin{align*} \text{NPV} &= -500 + \frac{75}{(1 + 0.10)^1} + \frac{100}{(1 + 0.10)^2} + \frac{150}{(1 + 0.10)^3} + \frac{175}{(1 + 0.10)^4} + \frac{100}{(1 + 0.10)^5} \ &= -500 + 68.18 + 82.64 + 112.70 + 119.15 + 62.09 \ &= -500 + 444.76 \ &= -$55.24 \end{align*} ]

NPV negatif olduğu için ((-$55.24)), proje kabul edilmemelidir. Ancak, başlangıç yatırım tutarı (-$500) yerine (-$300) olsaydı:

[ \text{NPV} = -300 + 444.76 = $144.76 ]

Bu durumda NPV pozitif olduğundan, proje kabul edilebilir.

Karar Kriteri:

• NPV (> 0): Proje kabul edilir.
• NPV (= 0): Proje ne kâr ne zarar getirir; karar firma stratejisine bağlıdır.
• NPV (< 0): Proje reddedilmelidir.

Internal Rate of Return (IRR - İç Verim Oranı)

Internal Rate of Return, bir projenin NPV'sini sıfıra eşitleyen iskonto oranıdır. Yani, projenin gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değerleri toplamının, başlangıç yatırımına eşit olduğu iskonto oranını buluruz.

IRR Hesaplaması

NPV'nin sıfıra eşit olduğu (r) değerini bulmak matematiksel olarak karmaşık olabilir. Bu nedenle, genellikle deneme-yanılma (trial and error) veya aşağıdaki formül kullanılır:

[ \text{IRR} = r_1 + \left( \frac{\text{NPV}_1}{\text{NPV}_1 - \text{NPV}_2} \right) \times (r_2 - r_1) ]

Burada:

• (r_1) ve (r_2): İki farklı iskonto oranı.
• (\text{NPV}_1) ve (\text{NPV}_2): Bu iskonto oranlarına karşılık gelen NPV değerleri.

Örneğin, (r_1 = 10%) için (\text{NPV}_1 = $144.76), (r_2 = 40%) için (\text{NPV}_2 = -$83.12):

[ \text{IRR} = 0.10 + \left( \frac{144.76}{144.76 - (-83.12)} \right) \times (0.40 - 0.10) = 0.221 \text{ veya } 22.1% ]

Karar Kriteri:

• IRR (> r): Proje kabul edilir.
• IRR (< r): Proje reddedilmelidir.

Bu örnekte, IRR %22.1 olup, iskonto oranımız %10'dan büyük olduğu için proje kabul edilir.

Not: Çelişkili durumlarda (mutually exclusive projects), NPV daha üstün bir kriterdir. Örneğin, bir projenin NPV'si daha yüksek ancak IRR'si daha düşükse, NPV'ye göre karar verilmelidir.

Profitability Index (PI - Karlılık İndeksi)

Profitability Index, projenin gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değerlerinin, başlangıç yatırımına oranıdır:

[ \text{PI} = \frac{\text{Gelecekteki Nakit Akışlarının Bugünkü Değeri}}{\text{Başlangıç Yatırımı}} ]

Örnek üzerinden hesaplayalım:

[ \text{PI} = \frac{444.76}{300} = 1.48 ]

Karar Kriteri:

• PI (> 1): Proje kabul edilir (NPV (> 0)).
• PI (= 1): Proje nötrdür (NPV (= 0)).
• PI (< 1): Proje reddedilmelidir (NPV (< 0)).

Payback Period (Geri Ödeme Süresi)

Payback Period, başlangıç yatırımının geri kazanılması için gereken süreyi ölçer. Nakit akışlarının toplanarak ne zaman başlangıç yatırımını karşıladığını buluruz.

Hesaplama

| Yıl | Nakit Akışı ($) | Kümülatif Nakit Akışı ($) | |-----|----------------|--------------------------| | 0 | (-300) | (-300) | | 1 | (75) | (-225) | | 2 | (100) | (-125) | | 3 | (150) | (25) |

Üçüncü yılda kümülatif nakit akışı pozitif olduğundan, proje 2 yıldan daha fazla bir sürede geri ödenir. İhtiyacımız olan (125) dolar, üçüncü yılın nakit akışı olan (150) doların (\frac{125}{150} = 0.83) katıdır. Bu durumda:

[ \text{Payback Period} = 2 + 0.83 = 2.83 \text{ yıl} ]

Karar Kriteri:

• Geri ödeme süresi, firmanın belirlediği maksimum süreyi aşmamalıdır.

Discounted Payback Period (İskonto Edilmiş Geri Ödeme Süresi)

Discounted Payback Period, nakit akışlarının bugünkü değerlerinin toplanarak, başlangıç yatırımının geri kazanılması için gereken süreyi ölçer.

Hesaplama

İskonto edilmiş nakit akışlarını hesaplarız:

| Yıl | Nakit Akışı ($) | İskonto Edilmiş Nakit Akışı ($) | Kümülatif İskonto Edilmiş Nakit Akışı ($) | |-----|----------------|----------------------------------|---------------------------------------| | 0 | (-300) | (-300) | (-300) | | 1 | (75) | (\frac{75}{(1 + 0.10)^1} = 68.18) | (-231.82) | | 2 | (100) | (\frac{100}{(1 + 0.10)^2} = 82.64) | (-149.18) | | 3 | (150) | (\frac{150}{(1 + 0.10)^3} = 112.70) | (-36.48) | | 4 | (175) | (\frac{175}{(1 + 0.10)^4} = 119.15) | (82.67) |

Üçüncü yıldan sonra kümülatif tutar pozitife döner. İhtiyacımız olan (36.48) dolar, dördüncü yılın iskonto edilmiş nakit akışı olan (119.15) doların (\frac{36.48}{119.15} = 0.31) katıdır:

[ \text{Discounted Payback Period} = 3 + 0.31 = 3.31 \text{ yıl} ]

Karar Kriteri:

• İskonto edilmiş geri ödeme süresi, firmanın belirlediği maksimum süreyi aşmamalıdır.

Sonuç

Capital Budgeting, projelerin finansal açıdan değerlendirilmesinde kritik bir rol oynar. NPV, IRR, PI, Payback Period ve Discounted Payback Period gibi kriterler, projelerin kabul edilip edilmemesinde bize yol gösterir. Ancak, projelerin seçimi sırasında çelişkili sonuçlar çıkarsa, NPV genellikle daha üstün bir kriter olarak kabul edilir ve kararlar bu doğrultuda verilmelidir.

Bu yöntemleri doğru bir şekilde uygulayarak, firmaların uzun vadeli yatırım kararlarında daha bilinçli ve kârlı adımlar atmaları sağlanabilir.